KÖPRÜLER

DİCLE KÖPRÜSÜ (ON GÖZLÜ KÖPRÜ) : Şehrin Güneyinde, Mardin Kapısı dışında ve şehre 3 km. mesafededir. Kentin kuruluşu ve gelişmesi ile ilintili olabilecek bir geçmişi bulunan köprünün bugünkü ayakta görülebilen kısımlarının Miladi 1065 tarihinde Mervaniler döneminde Übeyd oğlu Yusuf isimli bir mimar tarafından inşa edildiğini üzerindeki kitabelerden öğrenmekteyiz. Kesme bazalt taştan on gözlü olarak inşa edilmiştir.

  DEVEGEÇİTİ KÖPRÜSÜ : Diyarbakır'ın 20 km. kuzeyindeki Devegeçidi suyu üzerinde kurulmuştur. Sivri kemerli yedi gözlü olarak inşa edilmiştir. Üzerinde iki kitabe ve Kuran-ı Kerim'in Bakara suresinin 262. Ayeti yer almaktadır. Kitabesinden 1218 miladi yılında Artuklu hükümdarı Melik Salih Mahmut döneminde mimar Cafer İbn Mahmud tarafından yapıldığı öğrenilmektedir.

  MALABADİ KÖPRÜSÜ :Silvan ilçesine 24 km. mesafede, Diyarbakır Batman yolu üzerinde muhteşem bir Artuklu eseri olan Malabadi Köprüsü dünyada taş köprüler içerisinde kemeri en geniş olandır. Kemerin her iki yanında, iç tarafta kervan ve yolcular tarafından, özellikle kışın zorlu günlerinde barınak olarak kullanılan iki oda bulunmaktadır. Köprü nöbetçileri tarafından da kullanılan bu odaları daha önceleri dehlizlerle yolun dipleri ile bağlantılı olduğu, gelen kervanların ayak seslerinin bu dehlizler vasıtası ile daha uzaklarda iken duyulduğu söylenir.
Her biri başka uzunluklarda ve kırık hatlar halinde üç bölümden oluşan köprü, doğu ve batıda hafif eğimlerle yollara bağlanmıştır. Orta bölüm kayalıklar üzerine oturtulmuş bir kitle halindedir. Burada sivri şekilde ve 38.60 m. açıklıkta çok büyük bir kemer ile sepet kulpu şeklinde, 3 m. açıklıkta küçük bir kemer vardır. Üçüncü bölüm fark edilir derecede birinci kısma paralel bir durum arzeder. Burada sivri kemerli iki açıklık ve ayrıca yola bağlanan yer yakınında da bir açılık görülür. Böylece köprü, biri çok büyük olmak üzere beş gözlüdür. Köprünün boyu 150 m., eni 7 m., yüksekliği ise alçak su seviyesinden kilit taşına kadar 19 m.dir. köprü renkli taşlarla inşa olunmuştur. Büyük kemerin iki tarafında 4.5-5.3 m. ölçüde, iki hafif kemerli odacıklar, büyük kemerin üstü ortasında, gelip geçişin kontrol edildiği 5 m. genişlikte kargir bir kapı ve bunun iki tarafında da ayrıca iki kapı vardır. Bunlardan Batman tarafındaki kalmış, diğeri yıkılmıştır. Bunların sol taraflarından birer merdivenle odacıklara inilir. Bu odalar yüksek tavanlı ve tuğla örtülüdür. Pencereleri geniş ve büyüktür.
Evliya Çelebi köprüyü şu şekilde tanıtmaktadır: "Köprünün iki tarafında kale kapıları gibi demir kapıları vardır. Bu kapıların içinde, sağ ve solda köprünün temeli beraberliğinde, kemerin altında hanlar vardır ki gelip geçen, sağdan ve soldan geldikleri vakit misafir olurlar. Köprünün kemeri altında birçok odalar vardır. Demir pencereler şahneşinlerine misafirler oturup, kemerin karşı tarafındaki adamlarla kimi sohbet eder, kimi ağ ve oltalarla balık avlarlar. Bu köprünün sağ ve solunda da nice pencereli odalar vardır. Köprünün sağ ve solundaki bütün korkuluklar Nehcivan çeliğindendir. Ama demirci ustası da var kudretini sarf ederek bir türlü sanatlı kafesli korkuluklar yapmış ve doğrusu elinin ustalığını göstermiştir. Doğrusu, üstad mühendis var kuvvetini sarfederek bu köprüde öyle sanatlar göstermiştir ki, bu işçiliği geçmiş mimarlardan hiç birisi göstermemiştir."
Albert Gabriel de köprü içine şöyle demektedir: "Modern statik hesabının olmadığı devirde bu açıklıkta o zaman için böyle bir eser hayranlık ve takdiri muciptir. Ayasofya'nın kubbesi köprünün altına rahatlıkla girer. Balkanlarda, Türkiye'de, Orta Şark'ta bu açıklıkta, bu yaşta köprü yoktur."

HABURMAN KÖPRÜSÜ: Sinek çayı üzerinde kurulmuş olan köprü Çermik ilçesi ve Haburman köyü civarında 1179 yılında kurulduğu üzerinde yazılan kitabede anlaşılmaktadır. Ortada büyük ve sivri, yandakiler daha küçük ve yuvarlak olmak üzere
3 göz bulunmaktadır..

                                       HANLARI

     DELİLLER (HÜSREV PAŞA) HANI : Mardin Kapıdadır. 1527 miladi yılında Diyarbakır valisi Hüsrev Paşa tarafından arkasındaki cami ve medrese ile birlikte yaptırılmıştır. Deliller Hanı olarak bilinmesinin nedeni, Hicaza gidecek hacı adaylarını götürecek delillerin (rehber) bu handa kalmalarındandır. Avlulu iki katlı olarak inşa edilmiş olan yapı, restore edilerek turistik bir olarak günümüzde hizmet vermektedir.

  

 HASAN PAŞA HANI : Ulu Cami'nin doğusundadır. Vali Hasan Paşa tarafından 1573 miladi yılında yaptırılmıştır. Avlulu iki katlı olarak inşa edilmiştir. Avlu ortasında bezemesiz başlıklara oturan altı sütunlu üstü kubbeli bir şadırvan bulunmaktadır.